امکان‌سنجی جواز «جعاله بر ترک فعل»

خلاصه خبر:

«جعاله» یکی از اعمال حقوقی شناخته‌شده نزد حقوق‌دانان اسلامی است که در آن همواره سخن از قرار دادن جُعل در مقابل انجام فعلی معین بوده است؛ درحالی‌که گاه در عالم واقع، ترک برخی افعال مطلوب افراد است و در مقابلِ این ترک فعل حاضر به پرداخت جُعل نیز می‌باشند. علی‌الخصوص آن که امروزه می‌توان به این امر به‌عنوان یکی از مهمترین سیاست‌های پیشگیرانه و کنترل‌کننده مفاسد اجتماعی نیز نگریست. بدین‌معنا که با تعیین و اعطای پاداش‌های قابل توجه، می‌توان شهروندان را بر ترک رفتارهای مفسده‌آمیز ترغیب نمود. علی‌هذا، سؤال جستار پیش‌رو این است که در صورت وضع چنین قراردادی، آیا می‌توان جعاله بر ترک فعل را مورد تأیید شارع و قانون‌گذار دانسته و حکم به جواز آن داد؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اولاً، با دقت‌نظر در ادله شرعی، علاوه بر آن که آیاتی از قرآن کریم به‌نحو عام، جعاله بر ترک فعل را تأیید نموده است، برخی از روایات بر جواز چنین قراردادی صراحتاً دلالت نموده‌اند. ثانیاً، عقلا جعاله بر ترک فعل را در سطح کلان، راهکاری برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌دانند. ثالثاً، دقت‌نظر در فلسفه جعاله، مؤیدی بر این مسأله است که غرض از جعاله، تحقق مطلوب و موضوع جعاله است و این مطلوب علاوه بر آن که در قالب فعل ایجابی مشروعیت دارد، به همان نحو می‌تواند در قالب فعل سلبی شکل بگیرد. رابعاً و در نهایت، با توجه به رواج عرفی جعاله بر ترک فعل و عدم نهی صریح شارع نسبت به آن، می‌توان بر جواز چنین قراردادی قائل شد.