نفقه؛ تکلیف قانونی یا مسئولیت اجتماعی؟‌

نفقه، به عنوان یکی از نهاد‌های مهم حقوق خانواده در قوانین ایران، نقش اساسی در حفظ تعادل و استحکام کانون خانوادگی ایفا می‌کند. این مفهوم که در فقه اسلامی ریشه دارد، به معنای تأمین هزینه‌های ضروری زندگی زن توسط شوهر است و شامل مسکن، پوشاک، غذا، بهداشت و درمان می‌شود. 

اهمیت آشنایی با قوانین نفقه، تنها محدود به چارچوب‌های حقوقی نیست، بلکه پرداختن به آن، درک عمیق‌تری از مسئولیت‌های متقابل زوجین در زندگی مشترک ارائه می‌دهد.

از منظر قانون مدنی ایران، پرداخت نفقه در ازدواج دائم، تکلیفی قانونی بر عهده مرد است و خودداری از آن، نه تنها می‌تواند موجب طرح شکایت کیفری و پیگرد قانونی شود، بلکه حتی حق دریافت نفقه زمان گذشته را نیز برای زن به وجود می‌آورد. 

این آگاهی برای زنان، ضامن احقاق حق و برای مردان، شناخت دقیق تکالیف قانونی است. در عصر حاضر، با تغییر ساختار‌های اجتماعی و اقتصادی، اختلافات ناشی از نفقه افزایش یافته و بر ضرورت آگاهی عمومی از این مقررات افزوده است.

بنابراین؛ آشنایی با شرایط تعلق، میزان، نحوه مطالبه و ضمانت‌های اجرایی نفقه، ابزاری ضروری برای هر یک از زوجین است تا در مواجهه با چالش‌های احتمالی، از موضع آگاهی عمل کرده و از تنش‌های عاطفی و مالی در خانواده پیشگیری شود. 

حمیدرضا بوالحسنی معاون قضایی دادگستری استان لرستان در این رابطه و در گفت‌و‌گو با میزان اظهار کرد: موضوع نفقه یکی از موضوعاتی است که در بحث همبستگی اجتماعی مطرح می‌شود. یک بخش از آن به اقارب بر می‌گردد و بخش دیگر ناشی از عقد نکاح است که بر عهده مرد است.

در خصوص نفقه اقارب، صرف نظر از اینکه موضوع نکاح مطرح باشد، بحث نفقه مطرح است، بنابراین فلسفه اصلی پرداخت نفقه همبستگی اجتماعی، حفظ رابطه خویشاوندی و حفظ بنیاد خانواده است. به همین خاطر در عقد نکاح و بلافاصله پس از وقوع عقد، بحث نفقه زوجه را داریم که تکالیفی را برای مرد ایجاد می‌کند. یکی از حقوقی که با پرداخت نفقه برای مرد ایجاد می‌شود حق ریاست خانواده است.

باید توجه داشت که نفقه مخصوص نکاح دائم است و در نکاح موقت اصل بر این است که پرداخت نفقه بر عهده مرد نیست مگر اینکه در عقد نکاح موقت این موضوع شرط شده باشد یا عقد بر مبنای آن واقع شده باشد. اما در نکاح دائم، این موضوع الزام قانونی است و حتی طرفین با توافق نیز نمی‌توانند این الزام را از بین ببرند، یعنی در عقد نکاح دائم نمی‌توان شرط کرد که زوجه نفقه نداشته باشد.