تشدید مجازات پس از نقض رأی در دیوان عالی کشور ممنوع است/ تفسیر از ماده ۴۵۸ قانون آیین دادرسی کیفری

موضوع منع تشدید مجازات در مراحل بالاتر دادرسی همواره از مباحث مهم حقوق کیفری در ایران بوده است. بر اساس ماده ۴۵۸ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه تجدیدنظر در صورت عدم تجدیدنظرخواهی شاکی یا دادستان، اجازه افزایش مجازات تعزیری را ندارد.

طبق ماده ۴۵۸ ، دادگاه تجدیدنظر استان اجازه تشدید مجازات تعزیری و اقدامات تأمینی و تربیتی در صورت عدم تجدیدنظر خواهی شاکی یا دادستان را ندارد. با توجه به اینکه فصل اول بخش چهارم قانون آیین دادرسی کیفری (از ماده ۴۲۶ تا ۴۴۷) مشتمل بر کلیات مقررات مربوط به اعتراض به آرا؛ اعم از تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی، فصل دوم آن (مواد ۴۴۸ تا ۴۶۱) مشتمل بر مقررات اختصاصی رسیدگی در دادگاه تجدید نظر استان و فصل سوم (از ماده ۴۶۲ تا ۴۷۳) مشتمل بر مقررات اختصاصی رسیدگی در دیوان عالی کشور است و مقرره مندرج در ماده ۴۵۸ راجع به منع تشدید مجازات تعزیری در صورت عدم تجدید نظرخواهی شاکی یا دادستان، به دادگاه تجدید نظر استان اختصاص دارد و در مقررات مربوط به رسیدگی در دادگاه کیفری یک و دیوان عالی کشور، منعی برای تشدید مجازات در دادگاه هم عرض تقنین نشده و در صورت تردید، اصاله الاباحه، جریان دارد. 

علاوه بر آن وفق نظریه مشورتی شماره ۹۳۳/۱۴۰۲/۷ مورخ ۱۴۰۲/۱۲/۲ آن اداره کل «نقض رأی دادگاه کیفری از سوی شعبه دیوان عالی کشور و ارجاع به شعبه همعرض، وضعیت پرونده را به زمان قبل از صدور رأی بر میگرداند و در واقع دیوان عالی کشور صرفاً رأی را نقض میکند ...»؛ بنابراین با نقض رأی از سوی دیوان عالی کشور، اساساً رأی قبلی وجود ندارد تا در مقام قیاس و نسبت به آن تشدید مجازات مطرح شود؛ لذا خواهشمند است ارشاد فرمایید در صورتی که رأی دادگاه کیفری (نظامی) در دیوان عالی کشور نقض و جهت رسیدگی به دادگاه همعرض ارجاع شود، آیا دادگاه هم عرض (با فرض عدم اعتراض شاکی یا دادستان) مکلف است در مقام تعیین مجازات تعزیری یا اقدامات تأمینی و تربیتی، مجازاتی معادل یا کمتر از مجازات مندرج در دادنامه منقوض (اولیه) تعیین نماید؟ 

به تعبیر دیگر آیا قاعده منع تشدید مجازات تعزیری یا اقدامات تأمینی و تربیتی در صورت عدم تجدید نظرخواهی شاکی یا دادستان، در مرحله فرجام خواهی یا اعاده دادرسی نیز لازم الرعایه است؟

الف- با اتخاذ ملاک از ماده ۴۵۸ در منع تشدید مجازات تعزیری، در مواردی که محکوم فرجام خواهی کرده و در نتیجه آن، دیوان عالی کشور رأی صادره را نقض و پرونده را جهت رسیدگی مجدد به دادگاه تالی ارجاع کرده است، موجب قانونی جهت تشدید مجازات وجود ندارد و اقتضای تفسیر قانون به نفع متهم نیز این امر را تأیید می کند.

ب- با اتخاذ ملاک از ماده ۴۵۸ و الغاء خصوصیت از این ماده و همچنین از آنجا که اعاده دادرسی کیفری موضوع ماده ۴۷۴ به نفع محکوم پذیرفته می شود، دادگاه هم عرض نمی تواند پس از رسیدگی، مجازات مندرج در دادنامه مورد اعاده دادرسی را تشدید کند؛ اما تغییر عنوان مجرمانه و اصلاح مواد قانونی بلامانع است.