بهبود عملکرد و ارتقای شاخصها در نتیجه همافزایی میان مدیریت ارشد قضایی و حوزه فناوری اطلاعات در استانها/ استفاده از دادههای چندین ساله دستگاه قضا در جهت حکمرانی قضایی هوشمند و دادهمحور
محمد کاظمیفرد، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه که صبح روز جاری مورخ ۲۶ آذرماه ۱۴۰۴ در رأس هیأتی از مدیران ارشد فناوری اطلاعات دستگاه قضا، بهمنظور زیارت بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (سلاماللهعلیها) و دیدار با مسئولان و کارکنان دادگستری استان قم، به این استان سفر کرده بود، در نشست شورای قضایی این استان حضور یافت.
کاظمیفرد در این نشست ضمن قدردانی از رئیس کل دادگستری و اعضای شورای قضایی استان قم بهسبب میزبانی شایسته، این استان را یکی از استانهای پیشرو در عرصه مدیریت دادهمحور و فناوری قضایی دانست و گفت: تجربه استانهای برتر کشور نشان میدهد هرجا هماهنگی و همافزایی میان مدیریت ارشد قضایی و حوزه فناوری اطلاعات در استانها برقرار بوده، ثمرات آن بهصورت ملموس در بهبود عملکرد و ارتقای شاخصها نمایان شده است.
رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه رویکرد کلان دستگاه قضا در دوره تحول و تعالی را مبتنی بر «هوشمندسازی فرآیندها» و «حکمرانی قضایی هوشمند و دادهمحور» توصیف کرد و اظهار داشت: امروز سخن گفتن از داده در دستگاه قضا، صرفاً ارائه آمار نیست؛ بلکه ترسیم تصویری شفاف از نسبت پروندهها با تعداد قضات، حجم ورودیها و جایگاه هر استان در مقیاس ملی است که این نگاه دادهمحور، بنیان تصمیمسازی دقیق و عادلانه را در دستگاه قضا تقویت میکند.
وی سامانه مدیریتی پایش را ابزاری منحصربهفرد برای جمعآوری و تحلیل دادههای قضایی از سال ۱۳۹۰ تاکنون برشمرد و گفت: این سامانه تجارب دستگاه قضا را به دادههای قابل تحلیل تبدیل کرده و امکان ارزیابی دقیق تصمیمات گذشته و تحلیل علمی آثار آن بر روند رسیدگیهای قضایی را فراهم آورده است.
کاظمیفرد با بیان اینکه پیشتر دادههای انباشته فراوانی در عدلیه بلااستفاده مانده بود، تصریح کرد: ارزش واقعی دادهها زمانی آشکار میشود که در خدمت تصمیمگیری و سیاستگذاری قرار گیرد؛ قوه قضاییه با این رویکرد، حکمرانی قضایی هوشمند و دادهمحور را در دستور کار قرار داده تا آیندهای دقیقتر و قابل پیشبینیتر ترسیم و تصمیمات مبتنی بر تجارب گذشته اتخاذ شود.ایجاد تغییر در فرآیندها و رویهها با استفاده از فناوری اطلاعات
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: از منظر نگاه مقام معظم رهبری، فناوری اطلاعات صرفاً ابزار نیست، بلکه زمینهساز تغییر بنیادین در فرآیندها و رویهها هستند و با توجه به همین نگاه و رویکرد، فناوری اطلاعات در عدلیه در خدمت ایجاد تغییرات اساسی در فرآیندها و رویهها درآمده است.
کاظمیفرد ضمن اشاره به ایجاد تغییرات بنیادین در فرآیند اجرای احکام جلب، انجام ابلاغها و دادرسیها در نتیجه هوشمندسازی در عدلیه اذعان کرد: دادرسی الکترونیک پروندههای زندانیدار که در دوران کرونا به ۷۵ درصد رسیده بود، اکنون به ۸۵ درصد افزایش یافته که نشاندهنده تغییر واقعی در فرآیندها است.
رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه با اشاره به مطالبات مقام معظم رهبری در حکم انتصاب ریاست قوه قضاییه از دستگاه قضا گفت: در سند تحول قضایی، بیش از نیمی از تکالیف بر عهده مرکز آمار و فناوری اطلاعات نهاده شده و در برنامه هفتم پیشرفت نیز هوشمندسازی فرآیندها بهعنوان یکی از سیاستهای کلان مورد تأکید قرار گرفته است.
کاظمیفرد در ادامه سخنان خود «سمپ هوشمند» را پروژهای سهساله و حاصل کار شبانهروزی متخصصان دانست که از دیماه ۱۴۰۱ آغاز شده و بهصورت تدریجی در استانها پیادهسازی میشود.
وی در همین زمینه خاطرنشان کرد: پس از پیادهسازی سامانه سمپ هوشمند در استان خراسان جنوبی، این پروژه اکنون در استان قم در حال اجراست که مهمترین مزیت این سامانه، استقرار دستیار هوشمند در کنار قضات است که برای نخستینبار در کشور صورت میگیرد.
رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در ادامه «پاسخ هوشمند به سؤالات حقوقی بر اساس قوانین، آراء وحدت رویه و نظرات مشورتی»، «امتیازدهی به رأی پیش از امضا و اعلام اشکالات احتمالی بر اساس دستورالعمل اتقان آرا» و «تهیه پیشنویس اولیه رأی بر اساس محتوای پرونده و قوانین» را سه مورد از کارکردهای اصلی دستیار هوشمند قاضی ذکر کرد که منتهی به ارتقای اتقان آراء و افزایش کیفیت رسیدگیهای قضایی خواهد شد.
وی با اشاره به گمنامسازی ۱۱۶ میلیون دادنامه در سامانه «تناد» گفت: این حجم عظیم از دادههای قضایی، پشتوانه آموزش هوش مصنوعی و انتقال تجربه قضات باسابقه به نسلهای جدید است که در آیندهای نزدیک، برای قضات جوان و جدیدالورود بسیار راهگشا خواهد بود.
رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه با تاکید بر اینکه هوش مصنوعی جایگزین قاضی نخواهد شد، گفت: دستیار هوشمند، ابزاری کمککننده در مسیر انشای رأی و قضاوت عادلانه است تا از بروز خطاهای احتمالی در استدلالها جلوگیری شود.
وی همچنین از آغاز ارجاع هوشمند پروندهها در استان قم خبر داد و گفت: در سال ۱۳۹۹ میانگین زمان ارجاع پروندهها پنج تا شش ماه بود؛ اما امروز این زمان در سطح کشور به شش روز کاهش یافته و بدون شک، هوشمندسازی فرآیند ارجاع پروندهها، نقش بسزایی در جلوگیری از اطاله دادرسی و صیانت از حقوق مردم دارد.
کاظمیفرد، معاونت اول قوه قضاییه و دیوان عالی کشور را پرچمدار هوشمندسازی در مدیریت کلان دستگاه قضا برشمرد و گفت: ارجاع هوشمند پروندهها برای نخستین بار با پیشنهاد دیوان عالی کشور در این مرجع بهطور آزمایشی انجام شد و بهزودی اعاده دادرسی نیز به این شیوه انجام میگیرد تا در صورت تأیید نهایی، این نظام در سراسر کشور پیادهسازی شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، توسعه خودکاربریها را یکی از اهداف کلان دستگاه قضا بهمنظور جلوگیری از مراجعات غیرضرور دانست و در همین زمینه ضمن اشاره به پیادهسازی سامانه خودکاربری دارندگان دانش حقوقی گفت: در حال حاضر تمامی قضات و وکلا از طریق سامانه خودکاربری، بدون نیاز به مراجعه حضوری، خدمات قضایی را دریافت میکنند و بهزودی اساتید رشته حقوق نیز به این سامانه متصل خواهند شد.
کاظمیفرد همچنین «امکان مطالعه پرونده بهصورت الکترونیکی»، «تحول در فرآیند اطلاعرسانی پرونده» و «تغییر بنیادین در نظام پیامکهای ارسالی برای اشخاص» سه مورد از پروژههای کلان مرکز آمار و فناوری اطلاعات دستگاه قضا در جهت کاهش مراجعات غیرضرور اشخاص به واحدهای قضایی برشمرد.
رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در بخش دیگری از سخنان خود از میسر شدن امکان شناسایی شکات، شاهدان و مجرمان حرفهای برای شعب قضایی در نتیجه بهرهبرداری از سامانه اطلاعات موثر اشخاص (ساما) خبر داد و گفت: با این امکان، وضعیت شخص در بدو ورود به شعبه قابل ارزیابی است و از ورود اشخاص باسوابق نامناسب به فرآیندهای قضایی جلوگیری میشود.
وی در بخش پایانی سخنان خود ضمن اشاره به نقش کلیدی و تعیینکننده هوش مصنوعی در فرآیند حکمرانی قضایی هوشمند گفت: دستگاه قضا با استفاده از ابزارهای فناورانه بهدنبال تسهیل امور مراجعان، تسریع در فرآیند رسیدگیهای قضایی و یاریگری به قضات در مقام رسیدگی به پروندهها است.